Mustafa Kemal Atatürk'ün "Tarih, bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir." sözleriyle tarihe damgasını vuran Erzurum Kongresi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum Kongre Binası'nda toplanmıştı. Millî Mücadele'nin önemli kararlarının alındığı bu tarihi bina, bugüne kadar geçmişin izlerini taşımaya devam ediyor.
Erzurum Kongre Binası, 1864 yılında Sanasaryan Koleji olarak inşa edilmiş ve Cumhuriyet öncesinde devletin malı haline getirilmiştir. 1924 yılı sonunda geçirdiği yangınla büyük zarar gören binanın ahşap kısmı tamamen yanmış, ancak onarımdan sonra 1926'da Gazi İlkokulu olarak yeniden hizmete açılmıştır. Zamanla Yapı Sanat, Güzel Sanatlar Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi ve Fen Lisesi olarak kullanılmaya devam eden bina, 1960 yılında Atatürk ve Erzurum Kongresi Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. 2011-2013 yılları arasında gerçekleştirilen restorasyonun ardından ise 2016 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı'na devredilmiştir.
Erzurum Kongre Binası, bugün Erzurum Resim Heykel Müzesi Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir. 2017 yılında Erzurum Valiliği'nin koordinesinde başlatılan restorasyon süreci, yaklaşık bir yıl süren çalışmaların ardından 2018 yılında tamamlanmış ve Millî Mücadele’nin 100. yıl dönümünde açılışı yapılmıştır. Müze, 248 tablo, 47 hat, 11 özgün baskı, 6 heykel, 10 seramik gibi toplam 322 nadide eseri bünyesinde barındırmakta olup, Türkiye’de tek olan Esma’ül Hüsna koleksiyonuna da ev sahipliği yapmaktadır.
Erzurum Kongre Müzesi, şehit ve gazi yakınları, öğretmen, öğrenci ve 65 yaş üzeri vatandaşlarla MüzeKart sahiplerine ücretsiz olarak kapılarını açmaktadır. Ayrıca, yıl boyunca çeşitli etkinlik ve sergilere de ev sahipliği yapan bu tarihi bina, Erzurum'un kültürel mirasının korunmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Erzurum Kongre Binası, sadece bir müze olmanın ötesinde, Millî Mücadele'nin ruhunu ve Atatürk'ün izlerini geleceğe taşıyan bir sembol olarak yerel ve ulusal ziyaretçilere hizmet vermeye devam etmektedir.
