Ardahan, kendine özgü coğrafyası ve tarihiyle pek çok sırrı bünyesinde barındıran bir şehir. Bu gizem dolu atmosferin içinde kaybolan sorulardan biri de Ardahan adı nereden geliyor? ve Ardahan'ın eski adı nedir? Bu soru, sadece geçmişe değil, aynı zamanda bu toprakların kimliğine dair derinlemesine bir bakış açısı sunmaktadır. Ardahan'ın eski adı, şehrin geçmişindeki izleri takip ederek ortaya çıkan bir hazine gibi. Bu soru, sadece bir ismin değişimini değil, aynı zamanda zaman içindeki kültürel ve tarihi dönüşümleri anlamamıza olanak tanıyan bir anahtar gibidir. Ardahan'ın eski adı, şehrin zamanda nasıl bir yolculuğa çıktığını keşfetmek isteyenler için heyecan verici bir başlangıç noktası sunmaktadır. İşte detaylar...
Ardahan ili, tarihine kök salmış zengin bir geçmişe sahip bir yerleşim birimidir. Hazar Türklerinin bir kolunun, Arda Türkleri'nin eline geçmesiyle 628 yılında Ardahan adını almıştır. Sultan Alparslan'ın 1068'deki fethiyle Osmanlı İmparatorluğu'na katılan Ardahan, 29 Mayıs 1555'te resmen bu imparatorluğa dahil edilmiştir. Ancak, 1878'deki Türk-Rus Savaşı sonucunda, Ardahan, Batum ve Kars ile birlikte Rus Hakimiyetine savaş tazminatı olarak bırakılmıştır.
Brest-Litovsk Anlaşması (1918) ile 40 yıl süren Rus hakimiyeti sona ermiş ve Ardahan, 3 Mart 1918'de Osmanlı Devleti'ne iade edilmiştir. Ancak, Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalanmasıyla düşman birlikleri tarafından işgal edilmiş, ancak 23 Şubat 1921'de kurtarılmıştır. Mutasarrıflık olarak düzenlenen Ardahan, 1926'da ilçe olarak Kars'a bağlanmış ve nihayet 27 Mayıs 1992'de il statüsü kazanmıştır.
Ardahan adı, Ahameniş döneminde Zerdüştiliğe bağlı Artani veya Artaani'den evrilmiştir. Bu isim, eski Farsça kökenli "Arta" kelimesinden türemiştir ve Zerdüştilikteki tanrı "Aša"nın adını temsil eder. Gürcistan'da da yaygın olan bu isim, Osmanlılar tarafından ele geçirildiğinde 1595'te ilk defa Ardahan olarak kaydedilmiştir.
Gürcü tarihçi Leonti Mroveli'nin aktardığı efsaneye göre, Ardahan'ın kuruluşu, Mtshetos'un oğlu Cavahos Tsunda tarafından gerçekleştirilmiştir. Ancak, kuruluş sırasında şehrin adı Kacta Kalaki olarak biliniyordu ve daha sonradan Huri olarak değiştirildi. Gürcüce kaynaklarda ise Artaani adı, bölgeyi belirtmek için kullanılmıştır. Osmanlıların ele geçirdiği toprakların tahriri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan'da ise yönetim merkezi olarak Ardahan değil, Parakan/Rabat-i Kala-i Parakan olarak geçmiştir.
Ardahan'ın tarihi, kültürel zenginlikleri ve geçmişinden gelen köklü izleriyle bugüne kadar uzanmaktadır.
