Dini nikâh, devlet tarafından düzenlenmiş resmî nikâh işleminden farklı olarak yapılmış nikâha denmektedir. Dini nikah kıyılmasını isteyenlerin yerine getirmesi gereken bazı şartlar bulunmakta olup ergenlik çağına girmiş, akıllı 2 erkek ya da 1 erkek 2 kadın şahidin huzurunda gerçekleştirilmektedir.
Dini nikah, Türk Medeni Kanunu madde 143’te Aile Düzeni ve Dini Tören başlığı altında “Evlenme töreni biter bitmez evlendirme memuru eşlere bir aile cüzdanı verir. Aile cüzdanı gösterilmeden evlenmenin dinî töreni yapılamaz. Evlenmenin geçerli olması dinî törenin yapılmasına bağlı değildir.” Şeklinde düzenlenmiştir. Türk Medeni Kanunu’nda evliliğin geçerli sayılması için dini nikahın kıyılması şart olarak düzenlenmemiş; kişilerin isteğine bırakılmıştır.
Dini tören ile yapılan nikahın hiçbir bağlayıcılığı ve ispatı bulunmadığından yaşanacak olan mağduriyetlerin önüne geçilmesi adına; dini nikahın gerçekleştirilmesi Türk Medeni Kanunu m.143/2’de “Aile cüzdanı gösterilmeden evlenmenin dinî töreni yapılamaz.” Şeklinde düzenlenerek şarta bağlanmıştır. Kanun koyucu bu madde ile birlikte dini nikah ile gerçekleştirilen evliliklerin kayıt dışı kalmamasını sağlamayı amaçlamıştır. Hukukumuzda bu maddeye aykırı davranılmasının cezai bir yaptırımı bulunmamaktadır.
Dini nikah, Türk Medeni Kanunu madde 143’te düzenlenmiş olup resmi nikahta şart olarak öngörülmemiştir. Türk Ceza Kanunu’nda resmi nikah olmadan kıyılan dini nikah hakkında düzenlenen cezai yaptırım Anayasa Mahkemesi’nin 27/5/2015 tarihli ve E.: 2014/36, K.: 2015/51 sayılı Kararı ile iptal edilmiştir. İlgili karar “İtiraz konusu kurallarda, evlenmenin dinsel törenini yaptıranlar ile evlenme akdinin kanuna göre yapılmış olduğunu gösteren belgeyi görmeden evlenme için dinsel tören yapanların cezalandırılması öngörülerek, kişilerin özel hayatlarına ve aile hayatlarına saygı gösterilmesi hakkı ile din ve vicdan özgürlüğüne bir sınırlama getirildiği açıktır. Zira kişiler arasında evlilik bağının nasıl kurulacağına ilişkin tercihte bulunulmasının ve bu bağın dinsel ritüel ve uygulamalara göre yapılabilmesinin kişilerin özel hayatlarına ve aile hayatlarına saygı gösterilmesini isteme hakkı kapsamında kaldığı tartışmasızdır. Din ve vicdan özgürlüğü yönünden de uluslararası alanda genel kabul görmüş normlar uyarınca, bu özgürlüğün özel bir görünümü olan “dini veya inancı dışa vurma özgürlüğü”; ibadet, dinsel ritüellerin yerine getirilmesi, uygulamalar ve öğretme gibi çok çeşitli davranışları kapsamaktadır. Dolayısıyla, evlenmenin dinsel törenini yapma ve yaptırmanın da anılan özgürlük kapsamında kaldığı hususunda bir tereddüt bulunmamaktadır. Esasen, kişilerin herhangi bir dini tören veya nikâh olmaksızın fiilen birlikte yaşamaları ve çocuk sahibi olmaları, özel hayata saygı gösterilmesi bağlamında hukuk düzenince suç olarak nitelendirilip cezalandırılmazken, kişilerin özel hayatlarına ilişkin tercihleri ve dini inançları gereği evlenmenin dinsel törenini yaptırmalarının suç olarak düzenlenmesi, anılan ölçüsüzlüğü açıkça ortaya koymaktadır.” şeklindedir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası gereğince, devlet otoritesi altında kıyılmayan hiçbir nikâh türünün resmî geçerliliği bulunmamaktadır. Bu kapsama her türlü dinî nikâh da girmektedir. Yanı resmi nikah kıyılmadan yapılan dini nikahın hukuken resmi bir geçerliliği bulunmamaktadır.
Resmi nikah, Türk Medeni Kanunumuzda düzenlenen gerekli şartların gerçekleşmesi sonucu yapılan nikah töreni ile birlikte taraflara aile cüzdanı verilmesiyle tamamlanır.
Evlilik işlemlerinin nasıl, ne şekilde, nerede ve ne zaman gerçekleştirilmesi gerektiği tüm koşullar medeni kanunda ilgili maddelerce saptanmıştır. Evlenme töreni, evlendirme dairesinde evlendirme memurunun ve ayırt etme gücüne sahip ergin iki tanığın önünde açık olarak yapılır. Ancak, tören evleneceklerin istemi üzerine evlendirme memurunun uygun bulacağı diğer yerlerde de yapılabilir. Evlendirme memuru, evleneceklerden her birine birbiriyle evlenmek isteyip istemediklerini sorar. Evlenme, tarafların olumlu sözlü cevaplarını verdikleri anda oluşur. Memur, evlenmenin tarafların karşılıklı rızası ile kanuna uygun olarak yapılmış olduğunu açıklar.
Birbiriyle evlenecek erkek ve kadın, içlerinden birinin oturduğu yer evlendirme memurluğuna birlikte başvururlar. Başvuru, evlenecekler tarafından yazılı veya sözlü olarak yapılır.
Erkek ve kadından her biri, nüfus cüzdanı ve nüfus kayıt örneğini, önceki evliliği sona ermiş ise buna ilişkin belgeyi, küçük veya kısıtlı ise ayrıca yasal temsilcisinin imzası onaylanmış yazılı izin belgesini ve evlenmeye engel hastalığının bulunmadığını gösteren sağlık raporunu evlendirme memurluğuna vermek zorundadır.