Erzurum'un Osmanlı dönemine ait ilk camisi olarak bilinen Lala Paşa Camii, şehrin tarihî dokusunu yansıtan önemli bir yapıdır. 1562 yılında, Kanuni Sultan Süleyman’ın komutanı ve Kıbrıs fatihi Sadrazam Lala Mustafa Paşa tarafından inşa ettirilen cami, Erzurum Beylerbeyi görevinde bulunduğu dönemde yapılmıştır.
Mimar Sinan'a ait mimarisiyle dikkat çeken cami, yanında bir saray ve bir sıbyan mektebi ile birlikte inşa edilmiştir. Ancak bu yapılar günümüze kadar ulaşamamıştır. Lala Paşa Camii, İstanbul’daki Şehzadebaşı, Sultan Ahmet, Eminönü Yeni Cami ve Yeni Fatih camilerinde uygulanan plan tipinde, ancak daha küçük ölçekli olarak tasarlanmıştır.
Caminin iç mekânı, ortada dört paye ile taşınan merkezi kubbe, dört yanda sivri kemerlerle desteklenen yarım çapraz tonozlar ve köşelerdeki dört küçük kubbeden oluşan merkezi planlı bir örtü biçimi ile dikkat çeker. İç mekân, iki sıra halinde düzenlenmiş 28 pencere ile aydınlatılmaktadır. Ancak, alt sıradaki pencere alınlıkları üzerindeki çiniler, şehir Ruslar tarafından işgal edildiğinde zarar görmüştür.
Lala Paşa Camii'nin kitabesi, yuvarlak ve mukarnaslı mihrabın üzerinde yer alırken, pencerelerdeki hadisler hat sanatının eşsiz örneklerini sunar. Cami minaresi, kare kaide üzerine inşa edilmiş olup, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Beyaz taştan yapılan minare, kırmızı taşlı bileziklerle süslenmiştir.
Caminin avlusunda, sekiz köşeli ahşap ve konik çatılı bir şadırvan bulunmaktadır. Bu şadırvan, son derece güzel taş işçiliği ile bezeli sütunları ile dikkat çeker. Son cemaat yerindeki batı mihrabiyenin üzerinde, 1670 yılında yazılmış ve 4. Mehmed’in halka vergi muafiyeti getirdiğini anlatan ters "T" şekilli mermer levhalar üzerine yazdırılmış bir ferman bulunmaktadır. Tamamı kubbe ile örtülü son cemaat yeri ise sivri kemerlerle öne ve yanlara açık bir mimari üslup sergilemektedir.
