Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini iptal edemez, aile konutunu devredemez ya da aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz. Bu durum, Türk Medeni Kanunu’nun 194/1. Maddesi tarafından açık bir şekilde belirtilmektedir.
Aile Konunut Şerhi denilen bu madde 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nda yer alır.
Buna göre 3. fıkrada, “Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilir.” denilmektedir.
Aile Konutu Şerhi, Aile konutu şerhi aslında özel hukukun temel ilkeleri arasında yer alan serbestçe tasarruf ilkesine getirilmiş bir sınırlamadır. Aile konutu şerhi ile beraber aile konutu maliki, malik olmayan diğer eşin rızası olmadan taşınmaz üzerinde ipotek tesis edemez, taşınmazı satamaz ve benzeri işlemleri yapamaz. Aile konutu şerhi eşlerin malik olduğu tüm taşınmazlara değil yalnızca aile konutu olarak özgülenmiş taşınmazlara koyulabilmektedir.
Aile konutu şerhi iki şekilde konulabilir:
Eşlerden birinin doğrudan tapu müdürlüğüne giderek başvurması
Mahkeme kararıyla ilgili tapu müdürlüğüne müzekkere yazılması
Aile konutu şerhi konulabilmesi için:
Eşler arasında yasal bir evlilik olmalı
Hukuka uygun şekilde kullanılan bir ortak konut olmalı
Bu konut eşlerin yaşamlarını sürdürdüğü ana merkez olmalıdır.
Eşlerden birinin doğrudan tapu müdürlüğüne giderek taşınmaz üzerine aile konutu şerhi konulmasını isteyebilmesi için birtakım belgelere ihtiyaç vardır. Aile konutu şerhi için gerekli belgeler şunlardır:
Muhtarlıktan alınmış konutun aile konutu olduğunu gösterir belge
Evlilik cüzdanı veya tarafların evli olduklarını gösterir nüfus kayıt örneği
Fotoğraflı nüfus cüzdanı ve fotokopisi
Vesikalık fotoğraf
İşlem vekil ile yapılacaksa vekaletname
Tapu müdürlüğü gerekli görürse bahse konu konutun tapu bilgileri ile aynı olup olmadığının kadastro müdürlüğünce tespit eden belge
Gerekli belgeler ve aile konutu şerhi dilekçesi ile beraber tapu müdürlüğüne başvurularak aile konutu şerhi konulabilecektir.
Tapuda aile konutu şerhi yapılabilmesi için malik olan eşin rızası aranmayacaktır. Malik olmayan eş tapuda aile konutu şerhi koymak için gerekli belgelerle beraber tapuya gidip bu talebini içeren bir aile konutu şerhi dilekçesi ile ilgili tapu dairesine bir başvuru yapacaktır.
Aile konutu şerhinin diğer bir yapılış şeklide mahkemeden aile konutu şerhi talebi ile mümkündür. Mahkeme ilamıyla ilgili tapu müdürlüğüne müzekkere yazılarak da şerh yapılabilir.
Tapuda aile konutu şerhi hususunda şuna da dikkat etmek gerekir: Aile konutu şerhi koyulabilmesi için taşınmazın mutlaka eşlerden birine ait olması gerekir. Yani başkasına ait eve aile konutu şerhi koyulması mümkün değildir.
E-Devlet aile konutu şerhi işlemi yapmak mümkündür. E Devlet’ten şerh bildirimi için öncelikle Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü bölümüne giriş yapılmalıdır. Ardından web tapu işlemleri kısmı açılmalıdır. Bu kısımdan aile konutu şerh bildiriminde bulunulabilir.
Tapuda aile konutu şerhi olmasına rağmen ev satılırsa bu satışa rıza göstermeyen eş tapu iptal ve tescil davası açabilir. Tapu kütüğünde şerh olması üçüncü kişinin de iyi niyetini ortadan kaldıracağından mahkeme davada tapu kaydının iptaline veya ipoteğin terkinine karar verecektir.
Ancak üçüncü kişi satıştan sonra rızası bulunmayan eşten onay alırsa o halde satış geçerli hale gelecektir.
Tapuda taşınmaz üzerinde aile konutu şerhi olması ve malik olmayan eşin de rızasının olmaması durumunda üçüncü kişinin bu durumu yani taşınmazın aslında bir aile konutu olduğunu bildiği kabul edilir. Böylelikle üçüncü kişinin bu husustaki iyi niyeti ortadan kalkar. Ev herhangi bir şekilde satılmış olsa bile rızası olmayan eş dava açarak satışı iptal edebilecektir.
Aile konutu şerhi evliliğin sona ermesiyle kalkar. Evlilik boşanmayla, ölüm ile gaiplik kararıyla veya evliliğin iptaliyle sona ermiş olabilir. Burada evliliğin nasıl sona erdiğinin bir önemi yoktur. Ancak sırf boşanma davasının açılmış olması şerhi ortadan kaldırmayacaktır. Boşanma kararının kesinleşmiş olması gerekecektir.
Aile konutu şerhi konutun bu vasfını kaybettiği zaman da kalkar. Şöyle ki eşler başka bir konuta taşınmış olabilir. Bu halde eski konut aile konutu niteliğini kaybedeceğinden şerhte ortadan kalkar. Bu noktada aile konutu şerhi nasıl kaldırılır? konusuna da değinmek gerekir. Aile konutu şerhi sicilden re‘sen terkin edilemeyecektir. Tapu sicili memuru aile konutu şerhini sicilden terkin edecekse mutlaka bu konuda bir talebin olması gerekecektir.