Trabzon ile Gümüşhane arasına sıkışıp kalan Santa devletten yeterince ilgi de göremiyor.

Gümüşhane'de yer alan Santa Harabeleri Ayder Yaylası'ndan daha güzel! Kimsenin bilmediği vadideki cennet yüzlerce yıllık taş binaları, kiliseleri, çeşmeleri ve eşsiz doğasıyla büyüleyici bir atmosfere sahip olan Santa Harabeleri, 17. yüzyıldan kalma eserleriyle ziyaretçilerine hem zamanda yolculuk yaptırıyor hem de eşsiz manzaralarıyla hayran bırakıyor.

Santa Harabeleri, Gümüşhane kent merkezine yaklaşık 82 kilometre uzaklıkta Yağmurdere Bucağı Dumanlı Köyü sınırlarında yer almaktadır. Santa Yanbolu Deresi'nin doğduğu vadilerle birbirinden ayrılmış üç ayrı yamaç üzerine kurulmuştur.

Santa Bölgesi, Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde - 1461-1476 yılları arasında tüm Trabzon ve Doğu Karadeniz bölgesiyle beraber fethedilmiş ve Osmanlı İmparatorluğu topraklarına dahil edilmiştir.

Santa havzadaki mevcut demir, kurşun ve kurşunla birlikte çıkarılan gümüş madenlerinin verimli bir şeklide işletilmesine bağlı olarak 16-18'nci yüzyıllar arası dönemde bölge önemli derecede gelişmiş ve ekonomik refaha erişmiştir.

Santa yerleşimlerinde, bölgede çıkan madenlerin etkisi ile demircilik ve gümüşçülük önemli bir sanat dalı olmuştur.

Madenlerin işletildiği dönemde Osmanlı Devleti'nin maden çalışanlarına ve madencilerin ihtiyaçlarını temin eden meslek erbabı ve ticaret erbabına sağladığı vergi kolaylıkları ve pek çok sorumluluktan muafiyet, bölgeye çevre köy ve illerden, yoğun olarak Ortodox Hristiyan (Rum) Osmanlı vatandaşının göç etmesini sağlamıştır.

Bu göç ve refah, madenlerin kapandığı ve sosyal ve idari sorunların yaşanmaya başlandığı 18 ve 19'uncu yüzyıla kadar sürmüştür. 1500-1800 döneminde önemli bir madenci yerleşimi olan bölge 1923 yılında nüfus mübadelesi ile boşaltılmıştır.

Bu mübadelede Santa bölgesi toplanma yeri olarak kullanılmıştır. Mübadele sonrası boşaltılan bölgedeki atıl arazi ve binalara çevre köylerin sakinleri yerleşmiştir.

Dini, ticari ve kültürel önem taşıyan Santa bölgesi, günümüzde ‘Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı’ olarak ilan edilmiştir. Bölgenin önceleri 9 ayrı mahalleden oluştuğu tahmin edilirken günümüzde Piştoflu, Binatlı, İşhanlı, Terzili, Çakallı, Zurnacılı ve Sincanlı-Kozlu olmak üzere 7 mahalle ve 300’ü aşkın ev bulunmaktadır.